OSMANLI DEVLET GELENEĞİNDE DENETİM

Adalet duygusunu zinde tutan temel motivasyon, denetimdir. Adalet duygusunun yaralanması fertlerin suç ve usulsüzlük işlemeyi kendilerine hak görmesi sonucunu doğurmakta, bu da toplumda ahlaki erozyonu, kokuşmuşluğu beraberinde getirmektedir. Denetim sistemi olmayan ya da denetim mekanizması yeterince ve usulüne uygun biçimde çalıştırılmayan toplumlarda adalete güven hızla erimektedir.

Bu gerçekten hareketle Osmanlı Devleti, özgün bir hukuk sistemi ortaya koyarak adaletin tesisi gayesi etrafında güçlü bir yönetim ve yargı teşkilatı inşa etmeyi hedeflemiştir. İyi işleyen bir hukuk sisteminin sağlıklı biçimde çalışmasını sağlamak maksadıyla etkili yargı mekanizmaları kurgulamıştır. Bilhassa halkın her türlü zulme karşı kendini güvende hissedebilmesi için gerektiğinde yöneticilerin ve yargı görevlilerinin denetlenmesini mümkün kılan, denetimi sağlayan kurumlar tasarlanmış, düzenlemeler yapılmıştır. Öte yandan hem adil yönetim ve yargılamanın hem de denetim ve yargı görevini yerine getiren kişilerin bağımsızlıklarının korunmasına yönelik tedbirler alındığı görülmektedir. Elimizdeki arşiv belgeleri ve tarihî kayıtlar, Osmanlı Devleti’nde adalet uygulaması ve yargı bağımsızlığına tesir hakkında önemli ipuçları sunmaktadır.

Bu çalışmada, Osmanlı devlet geleneği içerisinde denetimi mümkün ve bunu tahkim etmeyi sağlayan ve yargı bağımsızlığı etrafında değerlendirilebilecek düzenlemeleri ve bunun uygulamadaki bazı örneklerini sunulmuştur. Bu amaçla Osmanlı yargı sisteminde kadıların ve mahkeme kararlarının incelenip değerlendirilmesi suretiyle adaleti sağlamayı hedefleyen kurumların arasında yer alan mehayif teftişine de hususen temas edilmektedir.